Zeventiende-eeuwse schilderkunst

Het wonder van de Gouden Eeuw is nog niet verbleekt. Vermeer, Rembrandt en Hals zijn wereldberoemd. Landschappen, stillevens, genrestukken en portretten uit die tijd kunnen nog altijd rekenen op belangstelling van het publiek. De kwaliteit van de overgeleverde schilderijen is vaak verbluffend. Een nadere kennismaking met de zeventiende-eeuwse schilderkunst is zeker de moeite waard.

Welvaart, schilderijenproductie en kopers

In de zeventiende eeuw ontwikkelde zich in de Republiek veel activiteiten. De wereldzeeën werden bevaren en koloniën werden gesticht. Er werd begonnen met de inpoldering en de wetenschappen bloeiden. De Republiek der Verenigde Zeven Provinciën werd het machtigste land van de wereld. Deze eeuw wordt daarom ook de Gouden Eeuw genoemd.

Er zijn in de zeventiende eeuw naar schatting tussen de vijf en tien miljoen schilderijen vervaardigd. Er moeten dus veel schilders in de Republiek werkzaam zijn geweest. De naar schatting vijftigduizend schilders vervaardigden vooral schilderijen voor de vrije markt. Ze werden verkocht op jaarmarkten of in het atelier, voor prijzen die veel burgers zich konden veroorloven. Uit onderzoek van inventarislijsten is gebleken dat schilderijen in de zeventiende eeuw werden gekocht door kooplieden, beoefenaren van vrije beroepen, middenstanders en ambachtslieden in de grote steden.Zelfs in bescheiden woonhuizen waren vaak prachtige schilderijen te vinden, zo blijkt uit bewaard gebleven reisverslagen van verwonderde buitenlanders.

Genres

Het (burgerlijke) koperspubliek had oog voor de werkelijkheid van alledag. Dat verklaart het realistische karakter van de schilderkunst uit de zeventiende eeuw. De voornaamste onderwerpen waren landschappen, stillevens en genrestukken over het alledaagse leven. Ook portretten, die meestal in opdracht werden vervaardigd, waren geliefd.

Het realisme van de schilderijen uit de zeventiende eeuw is overigens vaak een schijnrealisme. Landschappen zijn vaak geen nauwkeurige afbeelding van een bestaande locatie, maar een verheerlijking van het Hollandse landschap. Prachtige bloemstillevens en pronkstillevens met exotische vruchten, kostbaar zilver en glas weerspiegelen onze welvaart. In deze stillevens vinden we niet zelden een 'memento-mori' boodschap terug. Ook de genrestukken, met hun gedetailleerde voorstelling van een vertrouwde wereld, bevatten vaak een morele boodschap. In de (vaak) huiselijke scènes vinden we thema's als liefde, seksuele moraal, properheid, zuinigheid en ordelijkheid.

Inkomen van de schilders

Schilders moesten zorgen voor een behoorlijke productie om te kunnen voorzien in hun levensonderhoud. De prijzen van de voor de vrije handel vervaardigde schilderijen waren namelijk niet hoog. Uit archiefonderzoek is gebleken dat schilderijen van boerentaferelen, eenvoudige stillevens en kleine landschappen al voor enkele guldens te koop waren. Van de in die tijd populaire landschapsschilder Jan van Goyen zijn meer dan 1200 schilderijen bewaard gebleven.

De concurrentie in de Hollandse steden was groot. In Amsterdam werkte tegen het midden van de zeventiende eeuw meer dan 300 schilders.Velen van hen vulden hun inkomen aan met een bijbaantje. De schilder Jan Steen had een herberg in Leiden. Vermeer probeerde met een kunsthandel het hoofd boven water te houden. De genreschilder Pieter de Hooch was kamerknecht.

Overigens hadden niet alle schilders moeite om rond te komen. In hoog aanzien staande fijnschilders en portretschilders werkten in opdracht van welgestelde opdrachtgevers. Ze ontvingen vaak honderden guldens voor een in opdracht gemaakt schilderij.

Kennismaking met de zeventiende-eeuwse schilderkunst

De schilders uit de zeventiende eeuw hebben een verbluffende prestatie geleverd. De overgeleverde schilderijen zijn vaak van hoge kwaliteit. Dankzij de bewaard gebleven schilderijen kunnen we ook nu nog een kijkje nemen in het dagelijks leven in de zeventiende eeuw. Het Mauritshuis, het Rijksmuseum en Museum Boijmans van Beuningen herbergen een indrukwekkende collectie schilderijen uit de zeventiende eeuw. Deze special biedt de mogelijkheid om kennis te maken met het werk van schilders uit de Gouden Eeuw.